KSIĄŻKA

Dyplomaci sascy wobec Konstytucji 3 maja [KSIĄŻKA]

„Nie mogę inaczej ocenić tej rewolucji, jak tylko uznać ją za rozpaczliwy krok, gdyż naród był przeświadczony o grożącym mu niebezpieczeństwie. Jestem pewien, że owa rewolucja
przysporzy nam wielu kłopotów i trudności” – tak cztery dni po uchwaleniu Konstytucji 3 maja pisał do Drezna poseł saski w Warszawie, Franciszek Essen.

Sceptyczny wobec wydarzeń w Polsce, ostrzegał swoich mocodawców przed wiązaniem
się ze słabym, chylącym się ku upadkowi państwem. Swą misję w naszym kraju pełnił przez trzydzieści lat, więc dobrze się orientował w sytuacji wewnętrznej, dlatego jego listy – przechowywane w archiwum w Dreźnie – są bardzo cennym źródłem do analizy polityki mocarstw ościennych w okresie po uchwaleniu Konstytucji 3 maja.

W depeszy z 7 maja skierowanej do Johanna Adolfa Lossa, ministra spraw zagranicznych Saksonii, wskazywał na to, że Polacy – „zgodnie ze swym charakterem” – nie mają wytrwałości w realizowaniu swoich projektów i zawsze sa niezadowoleni, a zwłaszcza ze zmian rządowych; poza tym wiele z ich uchwał przypomina „skoki gorączki”.

Praca Henryka Kocója opiera się na obfitym materiale źródłowym. Wydawca nie tylko przebadał starannie większość listów Franciszka Essena z drugiej połowy 1791 i 1792 roku, lecz także uwzględnił relacje posła saskiego z Petersburga – Gustawa Georga Volckersahma. Ponadto zamieścił cenne informacje posła saskiego z Berlina – Friedricha Augusta Zinzendorfa – i posła saskiego z Wiednia – Johanna Hilmara Schonfelda. Wartościowe okazały się także depesze następcy Essena – Johanna Jakoba Patza. Dzięki tej korespondencji możemy prześledzić atmosferę, jaka panowała w Polsce podczas rządów targowiczan.