KSIĄŻKA

Ostatni raport - Zbigniew Kruszyński [KSIĄŻKA]

Bezlitosny donos agenta SB na samego siebie.

Demaskatorska powieść, która burzy czarno-biały wizerunek najnowszej polskiej historii.

Główny bohater, student filologii, uroczy człowiek i pożeracz damskich serc ma swoje mroczne tajemnice. Obsesję notowania wykorzystuje do pisania raportów dla Służby Bezpieczeństwa, a walory towarzyskie i organizacyjne do działalności w Studenckim Komitecie Solidarności. Dzięki swojej inteligencji zręcznie lawiruje między dwoma, wrogimi środowiskami. Pomoc SB umożliwia mu wyjazd do Szwajcarii, gdzie wciąż działa ?na dwa fronty? przekonany do swojej ?podwójnej misji?. Mistrz manipulacji wraca do Polski, jako bohater. Dalej notuje, denuncjuje i równocześnie organizuje podziemie stanu wojennego.

?Nawet najznakomitszy, porażający logiką wywód jest niczym w porównaniu z prostym donosem ? powiada narrator Ostatniego raportu. ? (?) Sonety Baudelaire?a nie są warte jednej prozaicznej wzmianki kwiaciarki ustawionej na placu Solnym. Nawet jeśli nie zostawię po sobie dzieła wiekopomnego (już zostawiłem), to wiem, że każdy mój przecinek, każda moja kropka sięgnęły celu, sięgnęły i przeszyły na wylot?.

To właśnie przerażająca konkluzja ? PRL nie tylko nie jest już w nas ?ciałem obcym?, ale jest czytelnym znakiem triumfu rzeczywistości in crudo nad figurą artystowskiej alienacji, której istota zasadzała się na mitycznej wierze w możliwości istnienia biografii oczywistych. Ostatni raport otwiera dostęp do życiorysów wieloznacznych, zróżnicowanych, nieoczywistych. Kruszyńskiego nie zajmuje sprawa źródła postaw bohatera ? prozaik nie rozstrzyga, czy bardziej tu winien opresywny system, czy raczej wewnętrzne wybory donosiciela-opozycjonisty. Autor ?Schwedenkräuter? dowodzi czegoś innego ? dobry opozycjonista to nie tylko martwy opozycjonista. Dobry opozycjonista może być także wyśmienitym ubekiem. I odwrotnie.

Artur Madaliński

Zbigniew Kruszyński (ur. 1957) ? jeden z najbardziej cenionych pisarzy średniego pokolenia. Za swą działalność w podziemnych strukturach Solidarności więziony w latach 1982-1984. W roku 1984 wyjechał do Szwecji, gdzie pozostał na dłużej. Prowadzi warsztaty przekładu literackiego na uniwersytecie w Sztokholmie, mieszka zaś w Polsce. Debiutował w 1995 roku powieścią Schwedenkräuter, która przyniosła mu nagrody ?bruLionu? i Fundacji Kultury. Wszystkie pozostałe jego książki: Szkice historyczne (1996), Na lądach i morzach (1999) i Powrót Aleksandra (2006), zdobyły nominację do Nagrody Literackiej Nike. Za ostatni zbiór opowiadań otrzymał Nagrodę im. Andrzeja Kijowskiego.